ขัปปะ

ผลงานชิ้นสุดท้ายของผู้เขียน “ราโชมอน” และ “ในป่าละเมาะ” เรื่องสั้นที่ถูกนำไปดัดแปลงเป็นภาพยนตร์ชื่อ ราโชมอน โดย อากิรา คุโรซาว่า จนโด่งดังและถูกนำไปใช้เป็นคำนิยามปรากฏการณ์ที่ผู้สังเกตเหตุการณ์เดียวกันสามารถบอกเล่าเหตุการณ์ได้แตกต่างหลากหลายโดยทุกเหตุการณ์มีความเป็นไปได้เท่าเทียมกันว่า “ปรากฏการณ์ราโชมอน” หรือ “The Rashomon Effect”

เรื่อง ขัปปะ ตีพิมพ์ครั้งแรกโดยสำนักพิมพ์ดวงกมลเมื่อปี 2521  ได้รับการตีพิมพ์ซ้ำและปรับปรุงสำนวนโดยผู้แปลคนเดิมคือ กัลยาณี สีตสุวรรณ  จัดพิมพ์โดยสำนักพิมพ์เม่นวรรณกรรมเมื่อปี 2545

จากคำนำของ เคนสุเกะ ทะมะอิ  ศาสตราจารย์ผู้ชำนาญการวิชาภาษาวัฒนธรรมและวรรณคดีญี่ปุ่น กล่าวถึงตัวขัปปะไว้ว่า เป็นสัตว์ในจินตนาการที่อยู่ในน้ำก็ได้ บนบกก็ได้ ตัวโตเท่าเด็กอายุ 5-6 ขวบ ปากเป็นจะงอยแหลม หลังมีกระดองหรือเกล็ดมือและเท้ามีพังผืดไว้ใช้ว่ายน้ำ บนหัวมีจานเป็นแผ่นแบนที่มีรอยบุ๋มลงไปขังน้ำได้เล็กน้อย เวลาที่มีน้ำขังอยู่นั้น แม้จะขึ้นบกก็มีพละกำลังกล้าแข็ง แต่พอน้ำหมดก็จะตาย คำว่า ‘ขัปปะ’ ในภาษาญี่ปุ่นจะเขียนด้วยตัวจีนสองตัว ตัวแรกแปลว่า ‘แม่น้ำ’ ตัวหลังแปลว่า ‘เด็ก’ อักษรสองตัวนี้ผสมกันออกเสียงว่า ‘kappa’ (ขับ-ปะ)  สำหรับชาวญี่ปุ่น ขัปปะเป็นสัตว์ที่ทุกคนคุ้นเคยดีแต่โบราณกาล มักจะปรากฏตัวในนิทาน นิยาย ตำนาน และคำพังเพยในแง่ขบขันเสมอ อย่างเช่นขัปปะมักจะผายลมบ่อย ๆ ฉะนั้นอะไรก็ตามที่ทำสำเร็จได้โดยง่าย คนญี่ปุ่นมักจะบอกว่า “นั่นมันตดขัปปะ” ถ้าคนเก่งกล้าเกิดทำอะไรพลาดพลั้ง ก็จะถูกเปรียบเป็น “ขัปปะจมน้ำ” ขัปปะเป็นสัตว์ที่ว่ายน้ำเก่งแต่ก็อาจจมน้ำได้...

เรื่องขัปปะของริวโนะสุเกะ อะคุตะงะวะเป็นนิยายสั้น หรือเรื่องสั้นขนาดยาวก็ว่า เป็นลักษณะของนิยายสมัยใหม่ ไม่ใช่ตำนานปรัมปรา หรือนิทานพื้นบ้าน  อะคุตะงะวะใช้ขัปปะเป็นตัวละครในเรื่องราวที่เกี่ยวกับชายคนหนึ่งที่เป็นคนไข้อยู่ในโรงพยาบาลโรคจิต ลีลาของนิยายมีลักษณะล้อเลียนเสียดสี มีความขบขันขณะเดียวกันก็มีมุมลึกชวนตีความ

เรื่องราวเริ่มจากคนไข้ของโรงพยาบาลโรคจิตผู้นี้เล่าความย้อนหลังถึงครั้งที่ได้พบกับขัปปะ และถูกนำลงรูไปสู่เมืองของขัปปะ จากนั้นท่วงทำนองของเรื่องก็เป็นเหตุการณ์ต่าง ๆ ในเมืองขัปปะที่เขาได้ไปรู้เห็นมา

เคนซุเกะ ทามาอิ เล่าไว้ว่า อาคุตะงะวะได้เขียนจดหมายถึงเพื่อนสนิทว่าเขาได้เขียนเรื่องแบบ การผจญภัยของกัลลิเวอร์ (Gulliver’s Travels) ของ โจนาธาน สวิฟท์  และเนื่องจากเรื่องขัปปะนี้อะคุตะงะวะเขียนขึ้นก่อนเขาจะฆ่าตัวตายเพียง 4 เดือน จึงมีการนำนิยายเรื่องนี้มาเชื่อมโยงกับการตายของเขา โดยเฉพาะตัวละครขัปปะที่ชื่อ ‘ทค’ ในเรื่องซึ่งมีความเห็นว่าระบบครอบครัวและเครือญาติเป็นเรื่องทุกข์ทรมาน และในที่สุดทคก็ฆ่าตัวตาย

สำหรับชีวิตของนักเขียนหรือศิลปินที่ต้องการไปให้ถึงที่สุด ครอบครัวหรือแม้กระทั่งความสัมพันธ์กับมนุษย์อื่นบางครั้งก็เป็นเครื่องพันธนาการที่แสนจะทุกข์ทรมาน ศิลปะกับชีวิตจึงขัดแย้งกันอยู่เสมอ สถานการณ์ชีวิตของอะคุตะงะวะก่อนจะเสียชีวิตก็เป็นไปในลักษณะนี้ คือมีภาระหน้าที่ต้องเลี้ยงดูครอบครัวและญาติพี่น้องจำนวนมาก อีกทั้งยังวิตกจริตว่าตนเองจะเสียสติไปเช่นเดียวกับแม่และพี่ชาย

ขัปปะเป็นนิยายที่อ่านไม่ยาก สามารถอ่านจบได้ในเวลาอันสั้น แต่ตีความได้หลากหลาย การอ่านคำนำที่ให้ภูมิหลังโดยเฉพาะสภาพสังคมญี่ปุ่นในช่วงที่อะคุตะงะวะเขียนเรื่องขัปปะก่อนจะฆ่าตัวตายใน 4 เดือนไห้หลังจะทำให้การตีความมีความเชื่อมโยงกับความเป็นจริง

พิมพ์ครั้งแรก วารสารหนังสือใต้ดิน